Metody leczenia IBS

Leczenie zespołu jelita drażliwego jest dość trudne, co wynika z problemów z pełnym rozpoznaniem i wyeliminowaniem czynników przyczynowych choroby. Dlatego polega ono głównie na złagodzeniu i usunięciu dokuczliwych objawów, nie zaś przyczyny. Podjęcie leczenia jest niezwykle istotne, ponieważ choroba powoduje silny dyskomfort, zarówno fizyczny, jak i psychiczny, we wszystkich sferach życia pacjenta.

Po diagnozie – wywiad lekarski

Leczenie powinno być rozpoczęte wyłącznie w konsultacji z lekarzem, po zdiagnozowaniu problemu. Samodzielnie postawiona diagnoza może być błędna, gdyż objawy zespołu jelita drażliwego często występują w innych schorzeniach układu pokarmowego.

Po rozpoznaniu choroby niezwykle ważny jest wywiad lekarski pozwalający przeanalizować dotychczasowy sposób odżywiania, styl życia, poziom stresu. Pacjent powinien posiąść wiedzę o charakterystyce choroby oraz jej specyfice – jako dolegliwości przewlekłej, lecz niezagrażającej życiu. Pozwala to na dokonanie zmian w kierunku zwiększenia aktywności fizycznej, wprowadzenia odpowiedniej diety i opracowania sposobów zmniejszenia poziomu stresu, który potęguje objawy choroby.

Wsparcie psychologiczne

Objawy zespołu jelita wrażliwego są silnie związane z działaniem ośrodkowego i trzewnego układu nerwowego. Stres, niepokój, depresja ‒ bardzo często występujące u osób cierpiących na tę dolegliwość ‒ nasilają objawy choroby. Dlatego niezbędne jest wsparcie psychologiczne w postaci konsultacji lub dłuższej psychoterapii behawioralnej, która pomoże w rozładowywaniu napięcia emocjonalnego i w radzeniu sobie w sytuacjach stresowych. W redukcji napięcia nerwowego mogą również pomóc ćwiczenia relaksacyjne, joga, pilates.

Leczenie postaci zaparciowej

Niezwykle istotnym czynnikiem zmniejszającym zaparcia w zespole jelita drażliwego jest modyfikacja diety. Pomocna okazuje się dieta bogatoresztkowa. Należy powoli zwiększać spożycie produktów bogatych w błonnik pokarmowy, którego właściwa ilość poprawia perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnianie. Błonnik zawarty jest w owocach, warzywach, produktach zbożowych, otrębach pszennych i ciemnym gruboziarnistym pieczywie. Warto wzbogacać dietę o poszczególne produkty stopniowo, co kilka dni, i obserwować reakcję organizmu na wprowadzanie pokarmów bogatobłonnikowych, gdyż u niektórych osób niektóre produkty mogą powodować wzdęcia, biegunki i dyskomfort w jamie brzusznej. 

W diecie przeciwzaparciowej należy zrezygnować z produktów zawierających cukry proste: słodyczy, mąki pszennej, białego ryżu, białego pieczywa i alkoholu. 

W łagodzeniu zaparć pomaga dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości płynów - minimum 2 litrów dziennie. Najlepszym wyborem jest woda mineralna lub źródlana.

Ponieważ zaparcia wiążą się ze spowolnieniem perystaltyki jelit, wspomagającym czynnikiem w postaci zaparciowej drażliwości jelita jest aktywność fizyczna. Codzienne ćwiczenia, spacery pobudzają perystaltykę.

Zaparcia mogą występować w wyniku stosowania leków. Warto przeanalizować wraz z lekarzem ich działanie, w szczególności gdy zmiany dietetyczne oraz zwiększenie aktywności ruchowej nie przynoszą poprawy.

Leczenie farmakologiczne postaci zaparciowej zespołu jelita drażliwego powinno być decyzją wyłącznie lekarza. Samodzielny wybór leków przeczyszczających może być niebezpieczny dla organizmu i pogorszyć stan pacjenta. Leki te, wywołując biegunki, mogą prowadzić do odwodnienia organizmu. Niektóre leki pobudzające perystaltykę jelit, takie jak trymebutyna, łączone z innymi lekami mogą powodować działania niepożądane. Grupa leków przeczyszczających, które drażnią jelitowy układ nerwowy (np. aloe pulvis, sennae folium), jest niewskazana do dłuższego stosowania, gdyż wpływają negatywnie na układ trawienny i w dłuższym okresie powodują zwiększenie częstotliwości zaparć. Przy leczeniu zaparć u chorych na ZJD stosuje się leki przeczyszczające o tak zwanym działaniu osmotycznym, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego (macrogolum 4000), ale i w tym przypadku należy mieć na uwadze możliwe skutki uboczne, jakie mogą one wywoływać (biegunka, odwodnienie).

Leczenie postaci biegunkowej

Wyeliminowanie takich chorób jak celiakia, nietolerancja laktozy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, mikroskopowe zapalenie jelit, lamblioza, grzybica układu pokarmowego oraz występowania pasożytów jest niezbędne przed rozpoczęciem leczenia.

Podobnie jak w postaci zaparciowej, niezbędne jest zmodyfikowanie diety i eliminacja produktów nasilających biegunki, takich jak sorbitol (słodzik) i produkty go posiadające, czekolada, kawa, alkohol oraz zawierające fruktozę owoce i miód.

Niezbędne jest nawadnianie organizmu. Zaleca się picie 2 litrów płynów – najlepiej wody – dziennie. Nie należy jednak pić jej podczas posiłków, a między posiłkami, najlepiej godzinę przed i po posiłku.

Leczenie farmakologiczne postaci biegunkowej podobnie jak zaparciowej ma charakter objawowy (trudno jednoznacznie określić przyczyny choroby) i powinno się odbywać wyłącznie pod opieką lekarza. Rozpoczyna się je od podawania małych dawek leków hamujących perystaltykę jelit, np. loperamidi hydrochloridum i obserwuje reakcję organizmu pacjenta. Lloperamidi hydrochloridum nie powoduje istotnych efektów ubocznych, ale przedawkowanie leku może prowadzić do zaparć, wzdęć i bóli brzucha, dlatego należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich.

Pomocne w leczeniu mogą być również leki zmniejszające wzdęcia zawierajace simeticonum. W leczeniu mało skuteczne okazują się preparaty leczące biegunki pochodzenia bakteryjnego i wirusowego (zawierające np. diosmectitum, saccharomyces boulardii)

Już od dawna w terapii trudno leczących się postaci ZJD stosowane są leki antydepresyjne. Leki podnoszące poziom serotoniny w surowicy są używane w postaci zaparciowej, ponieważ przyspieszają one perystaltykę jelit i poprawiają często stan pacjenta z powodu zasadniczej lub towarzyszącej ZJD chorobie, jaką jest depresja. Pomagają również pacjentom z osobowością depresyjną. Leki te nie mają w praktyce dużych działań ubocznych i są dobrze tolerowane. Czasem są jedyną nadzieją na poprawę stanu pacjenta.

Leki antydepresyjne są wykorzystywane w leczeniu także biegunkowej formy ZJD. Wówczas stosowane są leki starszej generacji, tzw. leki trójcykliczne, np. amitryptylina. Te środki mają więcej działań ubocznych – mogą zdarzyć się zaburzenia akomodacji, arytmia serca, zaburzenia oddawania moczu, suchość w jamie ustnej oraz zaparcia (w tym przypadku są pożądane). Leki starszej generacji są używane w bardzo małych dawkach (np. amitryptylina w jednej lub dwóch dawkach po 10 mg), które często nie dają objawów ubocznych, a przy nietolerancji przez pacjenta lekarze wycofują się z nich. Leki antydepresyjne w leczeniu formy biegunkowej ZJD nigdy nie są stosowane bez potrzeby – decyzja o ich włączeniu ma miejsce tylko wtedy, gdy korzyści z ich działania są większe niż ujemne skutki działań ubocznych.

Weryfikacja merytoryczna dr n. med. Witold Kamiński